Füniküler, modern toplu taşıma sistemlerinin gözdesi haline geldi. Bilinen en eski füniküler örneklerinden biri, 15. yüzyılın başlarında Avusturya’nın Salzburg kentindeki Hohensalzburg Kalesi’nde inşa edilmiştir. Türkiye’de İstanbul’da Tünel ve Kabataş-Taksim füniküler hatları, Ankara’da Ankaray hattı ve diğer illerde Bursa Teleferik, Trabzon Sümela Manastırı’na ulaşan füniküler ve Antalya’da Tahtalı Dağı Teleferiği bulunmaktadır. Füniküler hattı nedir, nerede bulunur? Füniküler sınırı nerede?
FÜNİKÜLER NEDİR?
Füniküler, dikey olarak çalışan, raylar üzerinde çalışan ve genellikle bir dağın ya da şehir merkezinin yokuşlarını taşıyan bir ulaşım aracıdır. Yani bu sistemler dik açıda hareket ederek yolcuları yukarı ve aşağı hızlı ve güvenli bir şekilde taşıyor. Fünikülerler bugün dünyanın birçok yerinde şehirlerin simgesi haline geldi.
FÜNİKÜLER’İN TARİHÇESİ NEDİR?
Bilinen en eski füniküler örneklerinden biri, 15. yüzyılın başlarında Avusturya’nın Salzburg kentindeki Hohensalzburg Kalesi’nde inşa edilmiştir. Kardinal Matthäus Lang tarafından 1515 yılında inşa edilen bu füniküler, insan veya hayvan gücü ve ahşap raylar kullandı. Daha sonraki dönemlerde, 1777’de İngiltere’de Country Tyrone’da suyla çalışan, halatla çekilen bir füniküler inşa edilmiş ve 1830’da işletmeye açılmıştır.
Fünikülerlerin gelişimi 19. yüzyılın ortalarına doğru büyük ilerlemeler kaydetti. 1825’te George Stephenson, yüzde 1:50 eğimli bir yokuşta buharla çalışan bir makineyi füniküler sistemine uyarladı. İlk insan taşıyan füniküler 1861’de İtalya’nın Dusino kentinde yapıldı. İkinci örneği 1862’de Fransa’nın Lyon kentinde yapıldı. 1873’te dünyanın ilk şehir içi füniküleri ABD’nin San Francisco kentinde hizmete açıldı. “kablolu araç”. İstanbul, Türkiye’de “Tünel” adı verilen yer altı füniküleri 1875 yılında hizmete girdi. Bu dönemde itme gücü genellikle buhar gücüyle sağlanıyordu.
İlerleyen yıllarda elektrikli füniküler sistemlerinin gelişimi hızlanmıştır. 1877 yılında Lozan, İsviçre ve Ouchy’nin ortasında inşa edilen füniküler, Avrupa’nın ilk elektrikle çalışan yeraltı füniküleridir. Ayrıca 1893 yılında ABD’de Great Incline Füniküler adıyla kurulan bir elektrik sistemi %60’a varan yokuşlarda 1067 metre yükseklik farkını taşıyabiliyordu.
FÜNİKÜLER NASIL ÇALIŞIR?
1- Temel Yapı ve İşleyiş
Fünikülerler genellikle karşılıklı iki araçtan oluşur. Bu araçlar birbirlerinin zıt taraflarındaki raylar üzerinde hareket ederler. Tartı stabilitesi ve tekerlek sistemi, iki aracın ortasındaki dengeyi sağlamak için değerlidir.
2- Dişli ve Raylar
Fünikülerler raylar üzerinde hareket ederken aynı zamanda dişli sistemine de sahiptir. Bu dişli sistemi aracın raylara sıkıca tutunmasını ve dik yokuşlarda dahi güvenle hareket etmesini sağlar.
3- İstasyonlar ve İşletim Sistemi
Füniküler sınırları çoğunlukla iki istasyonun ortasından geçiyor. İstasyonlarda araçlar durur ve yolcular binip iner. Çağdaş füniküler sistemleri çoğunlukla otomatik olarak çalışmakta ve istasyonlar ortadaki aralığa göre belirli bir zaman aralığında hareket etmektedir.
TÜRKİYE FÜNİKÜLER HATLARI
F1 Taksim-Kabataş Füniküler Hattı
F4 Boğaziçi Üniversitesi/Hisarüstü-Aşiyan Füniküler Hattı
DÜNYADAN İLGİNÇ FÜNİKÜLER ÖRNEKLERİ
- Hong Kong – Victoria Zirvesi Tramvayı
Hong Kong’un simgelerinden biri olan Victoria Peak Tramvay, şehrin nefes kesen manzaralarını sunan bir füniküler sistemidir. Dik yokuşları Victoria Tepesi’ne tırmanan bu tramvay, hem turistleri hem de yerlileri kendine çekiyor.
- İsviçre – Stoosbahn
İsviçre Alpleri’nde yer alan Stoosbahn, dünyanın en dik füniküler sınırına sahiptir. Gerçekten dağın zirvesine tırmanan bu sistem, sadece etkileyici bir mühendislik harikası değil, aynı zamanda harika manzaralar da sunuyor.
- ABD – Melekler Uçuşu
ABD’nin Los Angeles şehrinde bulunan Angels Flight Füniküler hattı, tarihi önemi ve şehir içi ulaşımdaki rolü ile dikkat çekiyor. Küçük ölçeğine rağmen şehirdeki sembolik önemi nedeniyle birçok kişi tarafından kullanılmaktadır.
TÜRKİYE’DEKİ FÜNİKÜLER ÖRNEKLERİ NELERDİR?
- İstanbul Füniküler Hatları
İstanbul Türkiye’nin en büyük şehri olduğu için aynı zamanda füniküler hatları olan bir merkezdir. Tünel ve Kabataş-Taksim füniküler sınırı gibi sınırlar şehir içi ulaşımda değerli bir rol oynamaktadır.
- Ankara sınırlarındaki Füniküler
Başkent olarak Ankara da füniküler sistemlerini kullanıyor. Ankaray hattı, metro sistemi ile entegre çalışan füniküler hatlarından biridir.
- Diğer Şehirlerdeki Örnekler
Türkiye’nin farklı şehirlerinde füniküler sınırları bulunmaktadır. Bursa Teleferiği, Trabzon Sümela Manastırı’na ulaşan Füniküler ve Antalya’daki Tahtalı Dağı Teleferiği bunlardan sadece birkaçı.
